Bi kịch đồng Nọc Nạn xưa và tình hình ruộng đất hiện nay.

(Hương chánh Luông khẩn đất
Trước năm 1900, một nông dân đến khai phá khu rừng ở rạch Nọc Nạn, được một diện tích canh tác rộng 73 ha. Năm 1908, ông nông dân này chết, để lại đất cho con là Hương chánh Luông. Do khi gia đình Hương chánh Luông tiến hành khai phá, tỉnh Bạc Liêu còn hẻo lánh, việc đo đạc ruộng đất để lập bản đồ đất đai chậm trễ hơn so với các tỉnh khác ở Nam Kỳ.
Năm 1910, Hương chánh Luông mới làm đơn chính thức xin khẩn 20 ha đất và chịu đóng thuế trên diện tích này. Đơn của ông được chính quyền chấp nhận bằng văn bản. Năm 1912, gia đình Hương chánh Luông lại làm đơn xin chính quyền đo đạc và cấp bằng khoán (giấy chứng nhận sở hữu đất) chính thức cho toàn bộ diện tích đất canh tác 72 ha. Chủ tỉnh Bạc Liêu đã chấp thuận và trao cho hương chánh Luông bản đồ phần đất nói trên.
Năm 1916, một người tên là Tăng Văn Đ. kiện lên chủ tỉnh Bạc Liêu yêu cầu không cấp đất cho Hương chánh Luông với lý do ông Đ. cũng có góp sức khẩn hoang. Nhà chức trách xử ông Đ. thua kiện, vẫn cấp giấy tờ đất cho ông Luông, nhưng cắt 4,5 ha cho Đ.. Ông Luông được cấp tờ bằng khoán tạm số 303 đề ngày 7 tháng 8 năm 1916.
[sửa]Sự can thiệp của Hoa kiều Mã Ngân
Khi ông Luông qua đời, người con trai cả Biện Toại thừa kế phần đất nói trên. Năm 1917, một người Hoa kiều giàu khét tiếng ở Bạc Liêu tên là Mã Ngân, vẫn được gọi là bang Tắc, muốn tranh chiếm đất đai của nhà Biện Toại. Là người rành rẽ luật lệ, ông bang Tắc mua lại phần đất giáp ranh nhà Biện Toại của bà Nguyễn Thị Dương, nhưng trong hợp đồng ghi “bán phần đất với ranh giới bao trùm luôn khoảnh đất mà anh em Biện Toại đang khai thác”. Ông bang Tắc cũng biết rõ đất của nhà Biện Toại mới chỉ có bằng khoán tạm.
Tranh chấp đất đai bắt đầu nổ ra, hai phía thưa kiện nhau bốn lần lên chủ tỉnh Bạc Liêu và bốn lần lên Thống đốc Nam Kỳ, lên cả Toàn quyền Đông Dương. Năm 1919, bang Tắc sai tá điền xông qua phần đất Biện Toại đốt một căn chòi ruộng và giết một con trâu để dằn mặt, nhưng anh em Biện Toại không phản kháng, mà chờ đợi kết quả từ nhà chức trách. Viên quan phủ H., chủ quận Giá Rai, theo dư luận nghi ngờ, đã nhận tiền của bang Tắc và yêu cầu chia đôi phần đất: Biện Toại một nửa, bang Tắc một nửa.
Cũng năm 1919, quan phủ Ngô Văn H. được cử giữ chức chủ tịch Hội đồng phái viên (commission administrative) có trách nhiệm khảo sát đất đai, chính thức cấp bằng khoán đất ở khu vực làng Phong Thạnh. Hội đồng này xác nhận phần đất của gia đình Biện Toại thuộc về bà Nguyễn Thị Dương, và nay là của ông bang Tắc.
Ngày 13 tháng 4 năm 1926, Thống đốc Nam Kỳ ký nghị định bán sở đất 50 ha trên phần đất của Biện Toại với giá 5.000 đồng cho bang Tắc. Đến đây, chính quyền chính thức công nhận phần đất mà gia đình Biện Toại đã hai đời khai thác và sở hữu là của bang Tắc. Anh em Biện Toại rất căm phẫn và chống đối ra mặt. Ông bang Tắc không dám làm to chuyện và bán sở đất 50 ha cho một người rất quyền lực: bà Hà Thị Tr., mẹ vợ của người anh ruột ông phủ H..
[sửa]Sự can thiệp của bà Hà Thị Tr.
Bà Tr. bắt đầu đòi anh em Biện Toại phải nộp địa tô, coi họ như tá điền trên chính phần đất họ đã khai khẩn. Ngày 6 tháng 12 năm 1927, bà Tr. xin được án lệnh của tòa cho phép tịch thu tất cả lúa của anh em Biện Toại. Ngày 13 tháng 2 năm 1928, lính mã tà tới gặp anh em Biện Toại để thực thi lệnh tịch thu lúa, anh em Biện Toại kháng cự. Ngày hôm sau, lính mã tà lại tới lần thứ hai, anh em Biện Toại kháng cự, lính mã tà phải rút lui.
Trước thái độ cứng rắn của anh em Biện Toại, hương chức làng đã tự ý bắt giữ 24 giờ bà hương chánh Luông, mẹ Biện Toại. Vì thương mẹ, Biện Toại hứa không kháng cự, bà hương chánh Luông được thả về. Tối ngày 14 tháng 2 năm 1928, anh em gia đình Biện Toại tụ họp, làm lễ lạy ông bà, bà hương chánh Luông cũng được các con lạy, gọi là báo hiếu lần chót. Anh em Biện Toại trích huyết thề ăn thua, không sợ chết. Họ rút thăm để ông bà chỉ định ai là người hy sinh đầu tiên. Lần đầu, cô em gái tên Trọng rút được thăm. Anh em yêu cầu bốc lại, nhưng lần thứ hai, cô Trọng cũng rút được thăm. Cô nói với các anh: “Ông bà đã dạy, em xin liều chết!”
[sửa]Bi kịch đồng Nọc Nạn
Thảm trạng xảy ra vào sáng 16 tháng 2 năm 1928. Khoảng 7g, hai viên cò Pháp là Tournier và Bouzou cùng bốn lính mã tà từ Bạc Liêu đến Phong Thạnh để tiếp tay với viên chức làng tịch thu lúa của gia đình Biện Toại. Đến gần đống lúa, Tournier yêu cầu hương chức làng phải mời một người trong gia đình ra chứng kiến việc tịch thu lúa. Mười lăm phút sau, cô Nguyễn Thị Trọng, em của Biện Toại, dắt theo một bé gái của Trọng tên Tư, 14 tuổi, đi ra. Tournier đuổi cô Trọng, vì cho cô là phụ nữ và còn nhỏ tuổi, không thể chứng kiến việc đong lúa. Cô Trọng không đi, còn yêu cầu khi đong lúa xong phải ghi cho cô một tờ biên nhận đã đong bao nhiêu lúa.
Tournier từ chối và còn tát tai cô Trọng. Cô Trọng rút ra một cây dao nhỏ. Tournier đập bá súng vào cô làm cô ngất đi. Bouzou thì tước dao khỏi tay cô Trọng, trong lúc lấy dao, ông này bị một vết thương nhỏ không đáng kể ở tay. Đứa cháu tên Tư bèn chạy về nhà báo. Anh em Biện Toại từ nhà chạy ra, mang theo dao mác gậy gộc. Họ chia thành hai tốp, tốp đầu do Mười Chức, em ruột Biện Toại, cầm đầu. Tốp thứ nhì do bà Nghĩa, vợ Mười Chức, cầm đầu, tổng cộng có năm người đàn ông và năm phụ nữ. Tournier ra lệnh cho lính chuẩn bị ứng phó và có bắn chỉ thiên, nhưng Mười Chức không dừng lại. Tournier bèn bắn vào Mười Chức. Bị thương nặng, nhưng Mười Chức vẫn cố gắng cầm mác đâm trúng bụng Tournier rồi mới ngã xuống.
Bạo lực trở nên không thể kiểm soát. Bouzou rút súng bắn bị thương nặng bốn người bên phía nhà Biện Toại. Hết đạn, Bouzou lại lấy súng của Tournier bắn tiếp, làm nhiều người thiệt mạng. Trong sáng hôm đó, Mười Chức và vợ đang mang thai, bà Nghĩa, một người anh tên Nhẫn, đều chết. Nhịn, Liễu (hai em Mười Chức) bị thương nặng. Ba ngày sau, Nhịn chết ở bệnh viện. Về phía nhà cầm quyền, Tournier thiệt mạng ngày 17 tháng 2 ở bệnh viện Bạc Liêu.
[sửa]Phiên tòa
Tòa Đại hình Cần Thơ xét xử vụ án Nọc Nạn ngày 17 tháng 8 năm 1928. Chánh án là De Rozario, công tố viên là Moreau. Hội thẩm là ông Sự. Các luật sư biện hộ cho gia đình Biện Toại là người Pháp, Tricon và Zévaco, theo lời nhờ của nhà báo Lê Trung Nghĩa. Hai ông này đều đứng ra biện hộ miễn phí.
[sửa]Lời khai
Ông phủ Tâm, viên chức phụ trách đất đai ở tỉnh Bạc Liêu, nói giấy tờ lưu trong sổ bộ của nhà chức trách về tờ biên lai cấp đất cho hương chánh Luông năm 1910 đã bị mất cắp. Điều này gây ra nghi ngờ có khả năng hồ sơ trong văn khố cũ bị thủ tiêu có lợi cho những kẻ cường hào.
Hương thân làng Phong Thạnh Hồ Văn Hi xác nhận Tournier là người nổ súng trước. Mười Chức chỉ đâm Tournier sau khi đã trúng đạn.
Lâm Văn Kiết, một thành viên trong Hội đồng phái viên xác nhận phần đất là do Hương chánh Luông và con là Biện Toại khai khẩn trước. Công tố viên nói ông Kiết không dám cãi cấp trên của mình là tri phủ H., người theo phe bang Tắc và là chủ tịch Hội đồng phái viên.
Tri phủ Ngô Văn H. cho rằng vấn đề đất đai quá phức tạp, mất thì giờ, nên ông đã buông xuôi. Công tố viên rất giận dữ, cho rằng lề lối làm việc của ông H. quá bừa bãi, không thể viện lý do mất thì giờ mà không phân xử rạch ròi tranh chấp đất. Bị luật sư chất vấn, ông H. thú nhận anh ruột của ông có hùn vốn làm ăn với bang Tắc. Sau vụ án, ông H. bị bãi chức tri phủ.
Khi bang Tắc ra làm chứng, ông này nói không hối hận gì. Viên hội thẩm bức xúc nói: “Dân chúng nói đáng lý ra ông phải chết thay cho viên cò Tournier”.
Trước khi buộc tội, công tố viên Moreau yêu cầu tòa thận trọng. Công tố viên nhắc lại vụ án Ninh Thạnh Lợi năm 1927. Ông cho rằng vụ này chứng tỏ bất ổn xã hội đang gia tăng và vấn đề đất đai là hết sức nghiêm trọng. Moreau nói tình cảnh của gia đình Biện Toại rất đáng thương: bị những kẻ không tình cảm (hommes sans coeur) đến cướp đất, rồi bọn có quyền thế tiếp tay với bọn cường hào. Công tố viên yêu cầu tòa tha bổng Biện Toại, cô Liễu (em Biện Toại) và con là Tia, giảm khinh cho cô Trọng, cho Miều (em rể Biện Toại, chồng cô Liễu).
[sửa]Biện hộ của luật sư
Luật sư Tricon đại diện cho bên bị can nhận định nguồn gốc của vụ án là vấn đề điền địa. Ông cho rằng chính sách ruộng đất thời Nguyễn công bằng và hợp thực tế, còn luật lệ do người Pháp đặt ra chưa được áp dụng đúng, thiếu thực tế, những người trong Hội đồng phái viên chỉ ngồi một chỗ, chưa hề bước ra sở đất mà họ xem xét, chỉ quyết định dựa trên báo cáo.
Luật sư Tricon ca ngợi tinh thần lao động khẩn hoang của gia đình Biện Toại: họ phải đấu tranh với thiên nhiên, với bọn cường hào, với cả các thủ tục pháp lý. Luật sư Tricon nói:
Chúng ta, những người Pháp, nên xây dựng ở xứ này một chế độ độc tài. Không phải độc tài bằng sức mạnh của súng đạn, nhưng là sự độc tài của tình cảm cao đẹp (Non pas de la dectature de la forc du mousqueton, mais de la dictature du couer).
Luật sư Zévaco ca ngợi lời buộc tội của công tố viên. Luật sư cho rằng chính sách của nhà nước thì tốt, nhưng người thừa hành xấu đã làm cho chính sách trở nên xấu đối với dân chúng. Zévaco nói nên sa thải vài ông phủ, ông huyện bất hảo và vạch rõ hành động của cặp bài trùng bang Tắc-tri phủ H. đã dẫn đến tấn thảm kịch Nọc Nạn.
Luật sư Zévaco xin tòa tha thứ cho các bị can. Ông nói:
Lần này sẽ có một bà lão khóc về cái chết của bốn đứa con. Bốn người này đã chết, vì họ tưởng rằng có thể tự lực gìn giữ phần đất ruộng mà họ đã từng rưới mồ hôi và máu của họ lên đó.
[sửa]Tuyên án
Tòa Đại hình Cần Thơ tuyên án: Biện Toại, Nguyễn Thị Liễu (em út của Toại) và Tia (con trai của Toại) được tha bổng. Cô Nguyễn Thị Trọng, sáu tháng tù (cô đã bị tạm giam đủ sáu tháng). Miều (chồng của Liễu), hai năm tù vì có tiền án ăn trộm.)- (Wikipedia)
Đọc tư liệu trên sự kiện cách đây gần trăm năm, người nông dân mất đất đã phản kháng bằng mạng sống của cả gia đình họ.
Nhân sự kiện cưỡng chế đất ở Tiên Lãng và việc thu hồi đất cho dự án, sân gôn, khu công nghiệp… dân nhận tiền đền bù, tiêu không khoa học, hết tiền, hết đất canh tác, đất thu hồi lấp cát để hoang, sử dụng không đúng mục đích… là nguồn của những sự kiện bất an ở nông thôn. Đảng & Nhà nước đã có nhiều chính sách để giải quyết vấn đề ruộng đất cho dân, nhưng một số quan tham đã lợi dụng cơ chế, lợi dụng DA để nguỵ trang chiếm đất của dân gây nên những sự kiện xấu làm mất lòng dân, những kẻ đó phải bị nghiêm trị để lấy lại lòng dân trong tình hình hiện nay.